La francophonie
Définition
Ce sont d’abord les géographes, et en particulier Onésime Reclus (1837-1916), qui ont utilisé vers 1871 le terme de « francophonie » pour désigner tous les pays qui ont la langue française en partage. Mais, c’est à l’occasion de la parution en 1962 d’un numéro de la revue Esprit que le concept s’est développé, pour devenir la conscience d’avoir en commun une langue mais aussi une culture. Il faut cependant distinguer plusieurs situations possibles et qui parfois se recoupent: parmi les pays francophones, certain reconnaissent le français comme langue officielle, pour d’autres le français est la langue maternelle de la majorité de la population ou parfois seulement une langue de culture, apprise à l’école ou au sein de la famille.
Les Contours de la Francophonie
On estime le nombre de francophones à environ 175 millions dans le monde, qu’il s’agisse de citoyens de pays francophones ou de minorités francophones dans des pays non francophones. Il existe des instances politiques comme l’Organisation Internationale de la Francophonie (OIF) qui regroupe 55 États membres et 13 observateurs, ainsi que des associations très actives comme l’Union de la presse francophone (UPF).
La diversité de l’espace francophone fait sa force: on pensera aux exemples si différents du Québec, de la Belgique, du Luxembourg, de la Suisse, de l’Afrique du Nord, de l’Afrique subsaharienne ou du Liban, du Vietnam, de la Louisiane, de la Roumanie pour ne citer que quelques cas.
La francophonie s’est construite d’une part sur le prestige de la culture française, sur la précision de sa langue –plus grande que celle de l’anglais – qui en fait une langue diplomatique internationale, et d’autre part sur les bases historiques des vagues d’émigration française et de son ancien empire colonial où la langue française était apprise dans toutes les écoles.
La littérature francophone: quels traits communs?
Le terme de << littérature francophone >> est ambigu: il désigne théoriquement toute œuvre littéraire écrite en français; mais, dans la pratique, on le réserve plutôt aux textes écrits en français hors de France, ou encore plus précisément hors de métropole, puisqu’on dira volontiers d’un écrivain antillais qu’il est un écrivain francophone plutôt que français.
Malgré la diversité des situations, des traits communs apparaissent: les littératures francophones sont de jeunes littératures (on dit aussi << littératures émergentes >>) marquées souvent par une double ou triple culture qui se construit à la croisée de plusieurs langues.
La question des modèles est importante: le choix de la langue française n’implique pas forcément de choisir le modèle de la littérature française. L’écrivain francophone introduit souvent dans ses textes des réflexions sur la pratique de la langue, sur l’oralité, sur les codes littéraires qui sont liés à des pratiques culturelles diverses.
Mise en cause de la Francophonie
Certains refusent le terme même de « littérature francophone ». En effet, la francophonie s’est construite en pleine période de décolonisation en se présentant comme une nouvelle alliance plus égalitaire entre la France et ses anciennes dépendances. Mais certains écrivains comme Amin Maalouf (Le Mode, 10 mars 2006) dénoncent une discrimination. Le terme d’écrivains francophones ne désigne pas tous ceux qui écrivent en français, mais finit par distinguer seulement les étrangers, de préférence anciens colonisés, par rapport aux écrivains français. Il s’agirait donc d’une hiérarchisation implicite qui a dévoyé les bonnes intentions de départ et qui a fini par créer un ghetto. Il n’empêche que l’étude des écrivains francophones dans le système scolaire et universitaire se développe et permet de découvrir la diversité culturelle de l’espace francophone. C’est un domaine de recherche littéraire particulièrement actif.
La francophonie
Definisi
Awalnya, para ahli geografi terutama geograf Perancis Onésime Reclus (1837-1916), menggunakan istilah « francophonie1 » pada tahun 1871 untuk menandakan semua negara yang berbahasa perancis. Akan tetapi, isu mengenai konsep ini dalam majalah Esprit pada tahun 1962 telah dikembangkan tidak hanya memiliki kesamaan berbahasa namun juga budayanya. Bagaimanapun perlu dibedakan dalam beberapa situasi yang terkadang tumpang tindih antara negara-negara penutur bahasa perancis, beberapa mengakui bahasa perancis sebagai bahasa resmi, sementara negara lain mayoritas penduduknya mengakui sebagai bahasa ibu, atau kadang-kadang hanya sebagai bahasa budaya yang dipelajari di sekolah atau dalam keluarga.
Francophonie2 Secara Garis Besar
Jumlah francophone3 diperkirakan sekitar 175 juta di seluruh dunia, entah mereka warga negara dari negara francophone atau francophone minoritas yang menetap di negara non-francophone. Ada badan-badan politik seperti l’Organisation Internationale de la Francophonie4 (OIF) yang menyatukan 55 negara anggota dan 13 pengamat, serta asosiasi yang sangat aktif seperti l’Union de la presse francophone5 (UPF).
Keragaman dalam dunia francophone menjadi sebuah kekuatan, contohnya Belgia, Luksemburg, Swiss, Afrika Utara, Afrika sub-Sahara atau Lebanon, Vietnam, Louisiana, Romania yang sangat berbeda dalam beberapa hal.
Di satu sisi, francophonie terbentuk atas prestise budaya perancis, pada keakuratan bahasanya dibandingkan dengan bahasa Inggris yang menjadikannya bahasa diplomatik internasional, dan di sisi lain berdasarkan sejarah gelombang emigrasi Perancis dan kerajaan lamanya di mana bahasa perancis dipelajari di semua sekolah.
Karakteristik Umum Sastra Frankofon
Istilah « sastra francophone » bersifat ambigu. Secara teoritis merujuk pada setiap karya sastra yang ditulis dalam bahasa perancis, tetapi dalam praktiknya tulisan dalam bahasa perancis yang berasal dari luar Perancis, atau bahkan lebih tepatnya di luar metropolitan lebih cenderung disisihkan, karena akan lebih mudah mengatakan seorang penulis Indian itu adalah seorang penulis berbahasa perancis daripada seorang penulis perancis.
Terlepas dari keberagaman, ciri-ciri umum yang muncul literatur francophone adalah literatur muda (atau disebut juga « literatur yang baru lahir ») sering ditandai oleh dua atau tiga budaya yang terbentuk pada persimpangan beberapa bahasa.
Pertanyaan penting seperti pilihan bahasa perancis tidak selalu berarti memilih gaya kepenulisan perancis. Penulis francophone merefleksikan teks pada praktik berbahasa, pada ucapan, pada nilai sastra yang terkait dengan beragam praktik budaya.
Mempersoalkan Francophonie
Beberapa menolak istilah « literatur francophone », bahkan la francophonie dibangun di tengah periode dekolonisasi dengan menghadirkan dirinya sebagai aliansi baru yang lebih egaliter antara Prancis dan dependensi lamanya. Walaupun, beberapa penulis seperti Amin Maalouf (Le Mode, 10 Maret 2006) mengecam diskriminasi. Istilah penulis berbahasa perancis tidak ditujukan pada semua orang yang menulis dalam bahasa perancis, tetapi pada akhirnya hanya membedakan orang asing, sebagai mantan jajahan, dibandingkan dengan penulis perancis. Maka, hal ini akan menjadi hierarki tersirat yang telah mengalihkan niat awal yang baik dan akhirnya malah menciptakan ghetto6.
Namun demikian, penelitian terhadap penulis francophone di institusi pendidikan sedang berkembang dan memungkinkan kita untuk menemukan keragaman budaya ruang francophone. Dan menjadi bidang penelitian sastra yang sangat aktif.
1 francophonie: (penulisan dengan huruf f kecil) merujuk kepada semua orang atau kelompok penutur yang menggunakan bahasa perancis khususnya atau seluruhnya dalam kehidupan sehari-hari mereka atau dalam komunikasi mereka.
2La Francophonie: (penulisan dengan huruf F kapital) merujuk pada semua pemerintah, negara atau badan resmi yang memiliki kesamaan penggunaan bahasa perancis dalam pekerjaan.
3 Francophone: orang yang menggunakan bahasa perancis sebagai bahasa pertama atau kedua.
4 l’Organisation Internationale de la Francophonie (OIF): organisasi internasional yang mewakili negara dan wilayah yang menggunakan bahasa perancis sebagai bahasa pergaulan atau bahasa adat, dan atau sebagian besar penduduknya adalah francophones (penutur bahasa Prancis), dan atau terdapat afiliasi penting dengan budaya Prancis.
5l’Union de la presse francophone (UPF): Asosiasi internasional press frankofon.
6 ghetto: perlambangan diskriminasi yang merujuk pada permukiman minoritas di Jerman.
Alifa Zahra 